Bokomtale: Å jage ein hjort i døden

 

Svanhild Amdal Telnes

Å jage ein hjort i døden

Gyldendal, 2021

Som dei fleste diktsamlingar du kan lese om på denne nettstaden, var ikkje Å jage ein hjort i døden ei bok eg aktivt søkte opp då eg vitja det kommunale biblioteket på plassen der eg bur her om dagen. Ho stod på hylla for nye diktsamlingar og lyste mot meg i all sin beige prakt, og av di eg somme stunder, og kan hende særleg når eg er på biblioteket, er ein spontan person, var det nett denne boka som blei med meg heim nett denne dagen i oktober 2022. 

Boka er ei samling korte tekstar som fortel ei historie om ei jente som lever i eit lite øysamfunn som har vendt ryggen til sivilisasjonen med alt kva det inneber av teknologi, familiestrukturar og, framfor alt, fortida. Dette er eit hardt liv som ikkje ser ut til å passe heltinna vår særleg godt. Far og mor er fråverande eller ikkje-eksisterande, og familien er erstatta av ei mengd anonyme «tanter» og «onklar». Det einaste familiemedlemmet me vert kjent med, er storebroren, som er sjuk gjennom heile boka. Sjukdommen vert knytta til at han kjenner fortida. «Ei av tantene seier det er / fortida som har sete seg / i brystet hans, / at gudene let bror min bleikne / for å halde blikket vårt klart.» Han veit noko om verda der ute og korleis ting var før. Dessutan kan han lese. Denne kunnskapen vert sett på som eit trugsmål mot verdiane til øysamfunnet, i alle fall av dei med makt.   

Det er ikkje fritt for at ein tenkjer i retning av dei store utopiske eksperimenta frå det 20. hundreåret, der forvirra drøymarar freista å implementere kommunistiske idear på uskuldige menneske utan omsyn til dei sanningane historia fortel oss om livet. «Eigedom er ein felles fiende ein gjer lurt i å halde kjeft om,» som det heiter i eit av dikta. Og «Den som bryt loven / med ord eller handling, / må møte i råd, stå rak og ynskje dommen velkommen». Som litterært verk står boka på eit vis i same tradisjon som George Orwells 1984, sjølv om forma sjølvsagt er veldig annleis. Avvisninga av fortida og røynda bygger på ein patologisk framtidtru som ein sjølvsagt også kan kjenne att i meir moderne venstreorienterte ideologiar og i millenaristiske religiøse sekter. Dette med å reformere språket og innføre leksikalske tabu for å gjere folk modne for framskrittet og den gloriøse framtida, er jo stadig like aktuelt. I denne boka har dei til dømes fjerna fortidsforma til verba. Tematikken kan jo også lesast meir psykologisk, for om ein tek bort familien og den forankringa i fortida familien representerer, vert resultatet lett rotlause, utrygge menneske. Og når ein i tillegg innskrenkar og omformar språket vert det vanskeleg å tenkje.

Svanhild Amdal Telnes er jo godt forankra i den moderne samtidslyrikken med omsyn til form og virkemiddel. Eg synest likevel at ho skriv betre enn mange andre med tilhald i den norske samtidslyriske gettoen. Språket er gjennomarbeida, med mellom anna mykje fin bruk av bokstavrim, bileta er ofte sterke, og ikkje minst, ho har noko å formidle, og det er ikkje noko ein alltid kan seie om moderne norske lyrikarar. Dessutan er ho ikkje redd for å bruke skilleteikn og versalar sjølv ho skeiv lyrikk. Men heilt overtydd er eg likevel ikkje. Sjølv om Telnes tek opp viktige spørsmål og maktar å formidle ideane sine på ein klar måte, sit ein igjen med inntrykk av at ho munne fått mer ut av dette ved å skrive rein prosa. Det er sjølvsagt meir krevjande, for ho ville måtte utdype tematikken meir og utvikle karakter og idear på ein meir handfast måte, men ho har allereie eit godt narrativ klart, og eg trur ho ville nått fleire lesarar og truffe dei hardare om dette hadde vore ei novelle eller ein roman. For, lets face it, kven les eigentleg norsk samtidslyrikk?