Bokomtale: Slik var det

 

Jon Fosse

Slik var det

Samlaget, 2020 

Slik var det er ein teatermonolog skrive av Jon Fosse og utgjeven av Samlaget i 2020. Faste Würmstuggu-lesarar bør no veta at eg nesten aldri går i teateret, og at eg, så vidt eg hugsar (og det er mogleg eg hugsar feil (for sjølv om eg sjeldan ser scenekunst no, har det ikkje alltid vore slik)), aldri har sett eit stykke av Jon Fosse på scena. Dette er altså ein monolog eg berre kjenner som tekst, og det er teksten, eller boka om du vil, som dannar grunnlaget for denne omtalen.

Forteljaren i Slik var det er ein gamal mann (eller «eldre mann» som Fosse skriv med ein eufemisme i den innleiande scenetilvisinga) som er dårleg til beins og lever åleine utan kontakt med andre enn ei kvinne, truleg ein hjelpepleiar, som stundom kjem innom. Dette synest å vere eit høgdepunkt i kvardagen til manen, men han likar ikke at ho stadig vekk spør han om familien. Samstundes har ho store bryst, og det er jo noko menn i alle aldrar set pris på. 

I byrjinga av stykket freistar mannen å be Fadervår, men bønen vert aldri fullført, og glid over i gravleggingsformularet «Av jord er du komen, til jord skal du bli» i staden. Eit frampeik mot slutten? Det skal eg ikkje skal avsløre her. Døden og det som ifylgje kristendomen hender med mennsket etter at livet er forbi, oppstoda av lekamen og slikt, opptek vår mann. Han anar nok at han ikkje har lenge igjen. 

Som ein skjønar av tittelen, handlar stykket om det som er forbi, det som berre finst att i minnet, og ganske riktig, mykje av stykket handlar om fortida. Me får veta litt av kvart om livet til den gamle mannen. Han har ein lang karriere som kunstmålar bak seg. Og då snakkar me om ein karriere med betydeleg suksess, for bileta hans har gått for store summar på kunstmarknaden, og fleire av dei finst i gjeve museumsssamlingar. Joda, i kunstnargjerninga har han drive det til noko stort. Men familielivet har vore fiaskoprega. Han har vore gift tre gongar og har ingen kontakt med borna sine. Barneborn veit han ikkje ein gong om han har, i alle fall om me skal tru han, og det er det ikkje sikkert me skal. Ein skal alltid vere skeptisk til det oppdikta personar fortel om livet sitt. Og teksten handlar om meir enn retrospeksjon, han har også eit framtidsperpektiv. Eller snarare, ho handlar om æva.

Eg skal ikkje røpe meir av handlinga, eller snarare monologen, no, for eg vil heller rette merksemda mot tangeringspunkta mellom den gamle mannen og Jon Fosses eige liv, eller i alle fall det biletet av eige liv han har presentert for ålmenta. Båe er kunstnarar med stor suksess, og båe har funne kristendomen i det ein gjerne kallar «godt voksen alder», ja det verkar til og med som det er den same formen for kristendom dei held seg til, den katolske, for når Fadervår endeleg kjem, er det på latin. Om Fosses privatliv veit eg så godt som ingenting, og for alt eg veit, har han heile livet vore ein kjærleg ektemann og familiefar som aldri har hatt problem med å balansera familielivet med karrieren som internasjonal teaterstjerne. Men eg reknar med at mange av dei tankane den gamle (eller «eldre») mannen gjer seg om døden, meininga med tilværet og vonbrota i livet, og forsoninga og vona som kristendomen tilbyr, reflekterer Fosses eige spekulasjonar og erfaringar. Og han veit heilt sikkert kva han snakkar om når han skildrar korleis kunsten kan ta overhand i livet.

Slik var det handlar om livet slik det var, og det som kjem etterpå. Monologen handlar om korleis livet kan fara forbi, og korleis all mogleg status og frægd ikkje er verdt mykje når det ein sit att med til slutt, er eit liv i einsemd, ein kropp som ikkje lenger lystrar og minna om alle dei gale vala ein tok. Framfor døden er me alle like. Og i det ligg det von.

PS. Eg ser no at Jon Fosse er gift for tredje gong. Enda ein parallell som neppe er tilfeldig.